Współczesna gmina Michałowice jest dość młodą jednostką administracyjną - w obecnym kształcie funkcjonuje dopiero od blisko 45 lat, jednak osady wchodzące w jej skład mogą poszczycić się znacznie dłuższą historią. Tereny gminy, której znaczną część stanowi fragment doliny i wierzchowiny rzeki Dłubni, należały do ziemi krakowskiej, stanowiącej od 1138 roku dzielnicę senioralną, a administracyjnie podlegały kasztelanii krakowskiej. Siedziba gminy - wieś Michałowice uznawana jest za najstarszą w całym powiecie krakowskim. Wzmiankowana w latach 1198 i 1227 jako Dłubnia, przed 1173 rokiem została ofiarowana zakonowi Bożogrobców z Miechowa przez rycerza Lasotę, a sama jej nazwa pochodzi prawdopodobnie od Michała - prepozyta wspomnianego zakonu.

Obelisk I Kompanii Kadrowej Józefa Piłsudskiego w Michałowicach

Jadąc drogą E77 z Krakowa w stronę Michałowic, po lewej stronie drogi zobaczycie obelisk upamiętniający obalenie słupów granicznych przez I Kompanię Kadrową. Warto się przy nim zatrzymać, bowiem to właśnie w tym miejscu w 1914 roku zaczęła się droga po niepodległość. Ale po kolei.

Kamienny obelisk wykonany z pińczowskiego wapienia, zwieńczony orłem Związku Strzeleckiego, pojawił się w tym miejscu 11 listopada 1936 roku z inicjatywy Związku Legionistów Polskich oraz Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny. Obie te organizacje ufundowały go z zebranych wśród członków składek, natomiast autor projektu pozostał anonimowy. Napis na pomniku głosi: „W tym miejscu, na rozkaz komendanta Józefa Piłsudskiego, Pierwsza Kompania Kadrowa Legionów Polskich 6 sierpnia 1914 roku idąc w bój o honor i wolność ojczyzny, obaliła słupy graniczne byłych państw zaborczych”. Z pomnikiem ściśle związana jest tradycja corocznego Marszu Szlakiem Pierwszej Kompanii Kadrowej - zapoczątkowana już w 1924 roku. Zakazany przez komunistyczne władze po II wojnie światowej, marsz został przywrócony w roku 1981. 

Do dzisiaj w okolicy 6 sierpnia, kiedy odbywa się święto Kadrówki, w Michałowicach organizowane są uroczystości patriotyczne, którym towarzyszą plenerowe koncerty z udziałem gwiazd polskiej sceny oraz lokalnych orkiestr i wokalistów. Ze znanych wykonawców gościli tu już m.in.: Edyta Geppert, Zbigniew Wodecki, Andrzej Sikorowski oraz zespół Varius Manx.

ŁAP GPS

Parking - można się zatrzymać na chwilę na niewielkim parkingu po drogiej stronie ulicy; uwaga - brak bezpiecznego przejścia pod obelisk.

Zerwana - budynek starej apteki i kapliczka św. Jana Nepomucena

Kontynuując przejazd drogą E77 po około 5 kilometrach dojedziemy do wsi Zerwana, gdzie przy drodze znajduje się zabytkowy dom z apteką oraz kaplicą z figurą św. Jana Nepomucena. Tu też warto się na chwilę zatrzymać.

Dom został wzniesiony w roku 1917 staraniem aptekarza mgr. Maksymiliana Jarzębińskiego herbu Dąbrowa z przeznaczeniem na mieszkanie oraz aptekę. Wybudowany w stylu modernizmu na planie wydłużonego prostokąta reprezentuje tzw. styl dworkowy. Jest budynkiem murowanym, tynkowanym, z podcieniem we wschodniej części fasady, nad którym znajduje się napis „APTEKA”. Budynek został przebudowany w 2000 roku, dobudowano wówczas ganek od strony ogrodu oraz narożne dobudówki w rodzaju alkierzy.

W budynku starej apteki pozostały oryginalne z 1917 roku wyposażenie sali ekspedycyjnej m.in. wagi, szkło apteczne oraz meble, należy jednak mieć na uwadze, że obecnie dom jest własnością prywatną i nie jest udostępniany do zwiedzania.

W ogrodzie z tyłu domu znajduje się kaplica św. Jana Nepomucena, której powstanie przypisuje się inicjatywie dziedziców pobliskich Wilczkowic i datuje na rok 1744 (tak wynika z daty na cokole rzeźby: DNIA 5 MAYA ROKU P. 1744). Kaplica została wybudowana na planie sześcioboku i przykryta namiotowym, łamanym dachem. Początkowo ażurowa z kolumnami w narożnikach przedstawia późnobarokowy styl, a figura św. Jana Nepomucena prezentuje wysoka klasę artystyczną. Sam święty uznawany jest za opiekuna dobrej spowiedzi oraz symbol milczenia i lojalności. Chroni przed powodziami, wzburzonymi wodami oraz jest patronem mostów i przepraw, bezpiecznego podróżowania i powrotów, stąd często jego figury możemy spotkać w okolicy mostów, rzek, jak również skrzyżowań dróg.

ŁAP GPS

Wilczkowice - stary młyn i Osada Jurajska

Spod budynku Starej Apteki w Zerwanej ruszamy dalej. Tym razem w stronę Wilczkowic, w których zachowały się dwa młyny - Dolny oraz Górny, na terenie którego znajduje się Osada Jurajska z pysznym pstrągiem.

Część gminy Michałowice położona jest na terenie Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego, który przebiega łącznie przez sześć okolicznych gmin (pozostałe to Zielonki, Iwanowice, Skała, Gołczów oraz Trzyciąż). Swoją nazwę zawdzięcza 50-kilometrowej rzece Dłubni, stanowiącej lewy dopływ Wisły, wpadając do niej w Mogile na terenie Nowej Huty. Już od czasów średniowiecza aż po połowę XX wieku wzdłuż jej brzegów pracowało tu mnóstwo młynów, głównie zbożowych, ale były także obiekty o innych funkcjach - tartaki, papiernie, olejarnie oraz folusze (czyli warsztaty zajmujące się obróbką sukna). 

Według badaczy tematu budowa młynów w Małopolsce zbiegła się z czasami lokacji miast na prawie magdeburskim w XIII wieku. W najstarszych młynach stosowano tzw. koła podsiębierne, poruszane płynącą wodą, zaopatrzone w łopatki, co nie wymagało budowania systemów spiętrzających wodę. Od końca XV wieku aż do XVII rozpowszechniły się koła nasiębierne nabierające wodę spadającą z góry, co wymagało spiętrzania wody, ale jednocześnie gwarantowało większą wydajność. Technika ta na ziemiach małopolskich przetrwała aż II połowy XIX wieku. Do dnia dzisiejszego pozostałości młynów zachowały się w tutejszym krajobrazie, m.in. w Wilczkowicach, Młodziejowicach, Kończycach oraz Raciborowicach (oraz w innych gminach na terenie Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego).

Pierwsza wzmianka o Wilczkowicach - wsi szlacheckiej pochodzi sprzed roku 1374. Już w XV wieku źródła odnotowały funkcjonowanie dwóch młynów - jednego w Babim Dole z roku 1422, drugiego - tzw. maszkowskiego (przy granicy z Maszkowicami) z 1448 roku. Położone były przy tzw. młynówce Dłubni, odpowiadając prawdopodobnie młynom określanym później jako Dolny i Górny. Przypuszcza się, że  jednym z nich działała papiernia, wzmiankowana w 1549 roku, dysponująca jednym kołem młyńskim, obsługiwanym przez papiernika z „czterema towarzyszami”. Analogiczne informacje przekazały rejestry podatkowe z lat 1581 i 1629. Oba młyny były czynne jeszcze w 1961 roku - dysponowały wtedy napędem turbinowym.

Dziś Dolny Młyn stoi na terenie prywatnym Ośrodka Nauki Jazdy Konnej „Stary Młyn”, a Górny w obrębie Osady Jurajskiej. Położona zaledwie 10 km od Krakowa, w samym sercu Doliny Rzeki Dłubni, otoczona jest malowniczymi polami i łąkami. Na jej terenie znajduje się zarybione łowisko, w którym można samodzielnie złowić rybę i zabrać ją do domu. Tuż obok znajduje się restauracja, w której serwowane są świeże ryby - pstrągi, jesiotry i karpie. 

Właściciele terenu zachowali pełne wyposażenie młyna, jednak na chwilę obecną jego wnętrza nie są udostępnione dla zwiedzających. Można do niego „zajrzeć” za pośrednictwem strony internetowej Osady.

ŁAP GPS

Zainteresowani młynami powinni odwiedzić także pobliskie Kończyce i Raciborowice, gdzie można zobaczyć kolejne dwa obiekty.

W oddalonych o około 10 km od Wilczkowic Kończycach, na terenie prywatnym, znajduje się młyn, który po raz pierwszy wspominany był już w początkach XV wieku i funkcjonował na młynówce w północnej części wsi. Tuż obok starych zabudowań funkcjonuje współczesny młyn, w którym można zakupić mąkę - ponoć idealnie sprawdzi się do własnych wypieków.

ŁAP GPS

Niecałe 2 kilometry od kończyckiego młyna znajdują się Raciborowice, do których warto zajrzeć z co najmniej dwóch powodów: późnogotyckiego kościoła pw. św. Małgorzaty fundacji Jana Długosza oraz młyna, którego początki - podobnie jak kościół - sięgają XV wieku.

Budynek młyna znajduje się obecnie na posesji prywatnej, przy ulicy… Młyńskiej, co już może wskazywać na dość długie tradycje związane z jego funkcjonowaniem. Wiemy m.in. że z końcem XVI wieku jego właściciel płacił plebanowi dziesięcinę. Współczesny budynek młyna został wybudowany w miejscu starego po pożarze w 1897 roku, o czym przypomina napis na belce. 

Łap GPS

Trasa odkrywająca uroki gminy Michałowice to prawdziwa podróż w czasie. Usłyszymy szum wody i młynów, które od wieków napędzały życie tej okolicy, zatrzymamy się przy zabytkowej aptece i granicy dawnych zaborów, będzie również chwila relaksu w otoczeniu przyrody. To znakomity plan na wolny dzień dla miłośników lokalnych ciekawostek.