Przyjęta w lipcu nowelizacja Ustawy o pomocy społecznej nadała mocy prawnej praktykom znanym od pokoleń. W jej świetle, realizatorami usług opiekuńczych dla osób starszych i z niepełnosprawnościami mogą być nie tylko profesjonalne opiekunki, ale również sąsiedzi i osoby z najbliższego otoczenia beneficjenta usług.

KIERUNEK ŚRODOWISKO LOKALNE

Samopomoc sąsiedzka nie jest rozwiązaniem nowym, a wręcz mocno zakorzenionym w naszej tradycji. Wspieranie osób w trudnej sytuacji życiowej oraz starszych przyjęło na przestrzeni lat różne formy. Poza ustawowo zapewnionymi świadczeniami i usługami, jednostki pomocy społecznej wdrożyły nowe, adekwatne do lokalnych potrzeb działania, czego przykładem są różnorodne akcje pomocowe, wolontariaty szkolne, czy tworzenie magazynów z żywnością i niezbędnym sprzętem domowym. Nowe zapisy Ustawy rozszerzyły katalog działań pomocowych, włączając do niego usługi opiekuńcze dla osób wymagających wsparcia świadczone przez osoby z ich najbliższego środowiska, co dla systemu pomocy społecznej oznacza krok w stronę deinstytucjonalizacji, czyli rozwoju usług świadczonych na poziomie lokalnych społeczności.

Co o usługach sąsiedzkich mówi Ustawa?

Usługi sąsiedzkie to odpłatne działania pomocowe świadczone przez pełnoletnią osobę zamieszkującą najbliższą okolicę osoby, której przyznano wsparcie w tej formie, przy czym nie może być to członek jej rodziny. Wsparcie obejmuje pomoc w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, niewymagającą specjalistycznej wiedzy opiekę higieniczno-pielęgnacyjną, a także zapewnienie kontaktów z otoczeniem. Zakres sąsiedzkich usług opiekuńczych przewiduje wsparcie w 3 kluczowych aspektach, których zabezpieczenie umożliwia niezależne życie w środowisku lokalnym, a tym samym ogranicza konieczność świadczenia pomocy instytucjonalnej, np. w DPS.

1. Usługi gospodarcze, które obejmują niezbędne potrzeby bytowe, w szczególności zapewnienie posiłków, utrzymanie czystości mieszkania oraz ubrań.
2. Usługi pielęgnacyjne, zapewniające poczucie bezpieczeństwa, to przede wszystkim opieka nad codzienną higieną i pielęgnacją oraz kontrola przyjmowania leków.
3. Usługi społeczne, w ramach których świadczone jest wsparcie w życiu społecznym, obejmują organizowanie czasu wolnego i kontaktów z otoczeniem, załatwianie spraw urzędowych, czy umawianie wizyt lekarskich.

Rola organizatora sąsiedzkich usług opiekuńczych

Świadczenie usług opiekuńczych w formie usług sąsiedzkich jest rozwiązaniem nieobligatoryjnym, jednakże gminy, które zdecydują się na ich wdrożenie będą odpowiedzialne za przyjęcie przez radę gminy uchwały w zakresie:

• warunków przyznawania usług,
• wymiaru i zakresu usług,
• sposobu rozliczania wykonanych usług.

Gminy, które zdecydują się na świadczenie usług opiekuńczych w formie usług sąsiedzkich zobowiązane będą również do zorganizowania szkolenia z zakresu udzielania pierwszej pomocy dla realizatorów usług. Dodatkowo, będą miały możliwość rozszerzenia katalogu osób, dla których wsparcie w postaci usług sąsiedzkich będzie miało charakter uzupełniający opiekę sprawowaną przez członków rodziny.

Dobrą praktyką w zakresie rozliczania wykonanych usług jest miesięczny protokół z wykonania usług, których zakres określony został w kontrakcie trójstronnym między realizatorem, beneficjentem i organizatorem usług opiekuńczych.

NA TROPIE DOBRYCH PRAKTYK

Wśród gmin, które włączyły do lokalnej polityki społecznej sąsiedzkie usługi opiekuńcze jest Gmina Przemyśl, która od 2018 roku wdraża Lokalny Program Osłonowy "Pomoc Sąsiedzka w Gminie Przemyśl", finansowany ze środków własnych gminy, a w 2023 roku przyjęta została jego III edycja. Ta dobra praktyka była jednym z tematów podjętych podczas II Forum Usług Społecznych, a szczegóły przybliżył Pan Ryszard Wołoszyn - Kierownik GOPS w Przemyślu, inspirując członków Forum do zainicjowania usług sąsiedzkich w swoich lokalnych społecznościach.

Pomysł narodził się na kanwie rosnącej skali problemów związanych ze starzeniem się społeczeństwa, wzrostu zapotrzebowania na wsparcie instytucjonalne, a także zdefiniowanych potrzeb osób starszych, z niepełnosprawnościami i chorych, w szczególności bliskości i bezpieczeństwa.

Realizowane usługi sąsiedzkie obejmują pomoc w czynnościach takich jak:

• załatwianie spraw w urzędach, poradniach lekarskich, itp.,
• realizację recept,
• dokonywanie zakupów,
• sporządzanie posiłków,
• sprzątanie mieszkania,
• zapewnienie kontaktów z otoczeniem.

Usługi realizowane są w oparciu o:

• Deklarację Uczestnictwa Realizatora,
• Trójstronne Porozumienie,
• Kontrolkę Czasu Pracy.

Szczegółowy zakres Programu:

• Liczba beneficjentów: do 30 osób (wpierających i wspieranych)
• Kryteria wyboru beneficjentów: dochodowe (do 500% kryterium dla osoby samotnej) przewidziano wyjątki dla OzN
• Wybór realizatorów: po konsultacjach z pracownikami socjalnymi GOPS, z wykluczeniem członków rodziny
• Wykluczenia: osoby objęte świadczeniami/usługami opiekuńczymi
• Zakres wsparcia: średnio 40h miesięcznie (10h - 60h)
• Wynagrodzenie: 15 zł/h